Obowiązki alimentacyjne wobec dziecka

Jak łatwo się domyślić, obowiązek alimentacyjny został zdefiniowany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej jako: „k.r.o.”), a ściślej w jego III Dziale. Jak wynika z treści art. 128, jest to „obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania”. Nie ulega wątpliwości, że rzeczywiście chodzi tu o świadczenia pieniężne. Regulacja ta nie ma natomiast charakteru zupełnego, albowiem w przypadku obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie ustawodawca zezwolił na realizację tego obowiązku poprzez osobiste starania o jego utrzymanie lub o wychowanie (art. 135 § 2 k.r.o.).

Wyraźnie zatem widać, że w przypadku dzieci obowiązki alimentacyjne mogą mieć również charakter niemajątkowy lub majątkowy tylko w określonej części. Zostało to powielone również na gruncie przepisów dotyczących obowiązków małżonków w związku z założeniem przez nich rodziny, które polegają na: współdziałaniu dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli (art. 23 k.r.o.) oraz przyczynianiu się do zaspokajania potrzeb tej rodziny, co może polegać także na osobistych staraniach o wychowanie dzieci (art. 27 k.r.o).

W orzecznictwie sądów rodzinnych wskazuje się, że zaspokojenie potrzeb dziecka w zakresie wychowania następuje przez zapewnienie mu nie tylko środków materialnych, lecz także osobistej troski o jego rozwój fizyczny i umysłowy oraz przygotowanie go do samodzielnego życia w społeczeństwie. Ta postać obowiązku alimentacyjnego wiąże się zatem z osobistą pracą wychowawczą rodzica oraz wykonywaniem takich czynności jak pielęgnowanie dziecka, nadzór nad nim, przygotowywanie posiłków. Podkreśla się, że osobiste starania o małoletnie dziecko są tak samo doniosłe i potrzebne, jak środki pieniężne (tak chociażby: SO w Olsztynie w wyroku  z dnia 29 stycznia 2020 r., VI RCa 307/19).

Należy pamiętać, że obowiązek alimentacyjny wobec dziecka w żadnym razie nie zależy od tego, czy urodziło się ono w małżeństwie, czy też nie. Zgodnie z art. 6 ust. 1 konwencji o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego: „Ojciec i matka dziecka pozamałżeńskiego mają w zakresie jego utrzymania takie same obowiązki, jakby pochodziło ono z małżeństwa”.

Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości osoby zobowiązanej. Są to dwie przesłanki, od których zależy wysokość świadczenia alimentacyjnego – jeżeli mowa o świadczeniach pieniężnych. W przypadku wystąpienia z powództwem o alimenty dla małoletniego dziecka sąd w pierwszej kolejności bada, czy wskazana w pozwie kwota jest podyktowana nie wszystkimi potrzebami dziecka, a takimi, które są usprawiedliwione. Przez pojęcie to należy co do zasady rozumieć potrzeby w postaci zapewnienia mieszkania, wyżywienia, ubrania, higieny, leczenia, ale także koszty związane z szeroko pojętym rozwojem dziecka, tzn. z nauką w szkole, korepetycjami, zajęciami dodatkowymi, wyjazdami wakacyjnymi, wycieczkami szkolnymi, zainteresowaniami i rozrywką. Nie jest to katalog zamknięty.

Drugą badaną przez sąd przesłanką są możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego. Oznacza to, że sąd orzekający o obowiązku alimentacyjnym ma obowiązek badać, jakie są rzeczywiste możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego, a nie opierać rozstrzygnięcia na ustaleniu rzeczywiście aktualnie uzyskiwanych dochodów. One są ważne o tyle, że stanowią jedynie punkt wyjścia do ustaleń w zakresie możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego. Zakres obowiązku alimentacyjnego powinien być większy niż rzeczywiście uzyskiwane dochody, zwłaszcza gdy zobowiązany posiada wyuczony zawód dobrze płatny, ale nie wykonuje go, pozbawiając się w ten sposób możliwości uzyskiwania większych dochodów, czy też celowo porzuca pracę albo pracuje w niepełnym wymiarze godzin (tak: SN w orzeczeniu z 16.06.1965 r., III CR 95/65).

Istotne w tym aspekcie jest również obowiązywanie zasady tzw. równej stopy życiowej, oznaczającej że jeżeli rodzice mają znaczne możliwości majątkowe i zarobkowe, to powinni zaspokajać potrzeby dzieci na wyższym poziomie niż ich usprawiedliwione potrzeby, tj. na takim, który pozwoli utrzymać równą stopę życiową rodzica i dziecka.

Alimenty na dziecko przysługują, dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Oznacza to, że obowiązek alimentacyjny istnieje nawet jeśli dziecko ukończyło 18 lat, ale nadal się uczy i nie ma żadnych własnych źródeł dochodu.

Warto zapamiętać, że zgodnie z ogólną zasadą obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje przy tym dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności (np. rodziców dziecka) albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Mając na względzie obowiązek wspierania osób, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymują należnego im wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych wobec nich do alimentacji, a także osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania alimentów, polski ustawodawca uchwalił ustawę o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Reguluje ona: