Komu pomagamy?
Komu pomagamy?

Pomagamy dzieciom pracowników wszystkich służb publicznych, którzy zginęli albo zostali ranni w trakcie pełnienia swoich obowiązków, a także dzieciom pracowników służby zdrowia, którzy stracili życie albo ponieśli uszczerbek na zdrowiu, walcząc z pandemią Covid-19.

Dzieci i rodziny

Pomagamy dzieciom pracowników wszystkich służb publicznych, którzy zginęli albo zostali ranni w trakcie pełnienia swoich obowiązków.

Historie i sukcesy Podopiecznych

W Fundacji Dorastaj z Nami opiekujemy się dziećmi żołnierzy, strażaków, policjantów, ratowników górskich i medyków walczących z covid-19.

Pracownicy służb publicznych

Misja Fundacji ukierunkowane jest również na wzmacnianie szacunku dla pracy, poświęcenia i odwagi osób, które na co dzień dbają o nasze bezpieczeństwo.

Potrzebuję pomocy

Jeśli Twój rodzic stracił życie lub zdrowie na służbie – zwróć się do nas!

Jak działamy
Ogólnopolski Program Pomocy Systemowej Koalicja: Razem dla Bohaterów
Program pomocowy dla dzieci i ich rodzin
Działania wzmacniające etos służb publicznych
Program dla pracowników służb i funkcjonariuszy: Służba i Pomoc
Siła Wsparcia Kobiet
Wystawa: Dla Ciebie zginął...
Wystawa: Dorastam z Wami
Pomóż, by chciało im się żyć
Życie to nie zabawa
Pomóż mi dorosnąć do nowego życia
Dla Ciebie zginął żołnierz, strażak, policjant, a dla nie Tata
Bohaterowie
Książka "Śmierć warta zachodu"
Album „Dorosnąć do śmierci”
Kim jesteśmy
O Fundacji

Nasza misja i działania

Zespół

Poznajmy się!

Partnerzy

Zobacz z kim współpracujemy

Sprawozdania

Zapoznaj się z naszymi sprawozdaniami

Raporty zrównoważonego rozwoju

Sprawdź nasze zobowiązania oraz plany w kontekście zarządzania kwestiami ESG

Dla mediów

Pobierz materiały

Baza wiedzy
Poradniki
Spotkania z Bohaterami
Artykuły
Podcasty
Warsztaty
Aktualności
Publikacje

Odpowiedzialność rodziców (opiekunów) za zachowania małoletniego

Co do zasady każdy człowiek ponosi odpowiedzialność za własne czyny. Doznaje to jednak sporego ograniczenia w przypadku szkody wyrządzonej przez małoletniego, który znajduje się pod władzą rodzicielską bądź pod opieką. Kim jest małoletni? W rozumieniu prawa cywilnego to osoba, która nie ukończyła 18. roku życia. Definicję tę można wyprowadzić z art. 10 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście”.

Co, jeśli małoletni wyrządzi szkodę osobie trzeciej?

Zdarzają się sytuacje, kiedy nasze dziecko bądź podopieczny, umyślnie bądź nieumyślnie wyrządza komuś szkodę. Celem zobrazowania wskażmy na prosty przykład:

Dwunastoletni Janek chodzi do szóstej klasy podstawówki. Na rozdaniu wyników testu semestralnego z matematyki okazało się, że dostał ocenę niedostateczną. Janek wpada w złość, ponieważ uważa, że został oceniony niesprawiedliwie. Ucieka z następnej lekcji i idzie na szkolny parking, gdzie stoi zaparkowane auto nauczycielki z matematyki. Podnosi leżący przy ogrodzeniu kamień, po czym rysuje jej samochód, raz po raz przeciągając kamieniem po całej długości czerwonego Seata. Nie zauważył jednak, że na parkingu jest kamera. Nauczycielka dowiedziała się, że sprawcą rys na jej aucie jest Janek. Postanawia oddać samochód do lakiernika, który wycenił koszt naprawy karoserii na 4 000 zł.

Można się zastanawiać, czy w takim przypadku nauczycielka będzie mogła domagać się naprawienia wyrządzonej jej szkody. Przecież Janek jest dzieckiem, ma zaledwie dwanaście lat. Z drugiej strony, nie zrobił tego niechcący a celowo – w reakcji na wystawioną mu ocenę.

Dwie kategorie małoletnich sprawców

Kodeks cywilny dzieli odpowiedzialność małoletnich sprawców od w zależności od ich wieku, przy czym granica tego podziału opiera się na liczbie 13.

Małoletni przed ukończeniem 13. roku życia

Art. 426 kodeksu cywilnego wprost stanowi, małoletni, który nie ukończył 13. roku życia nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzone przez siebie szkody. Wskazuje się, że wynika to z generalnego założenia, że małoletni, który nie ukończył trzynastu lat, nie jest zdolny do świadomego podejmowania decyzji oraz swobodnego wyrażania swej woli. W powyższym przykładzie, mimo, że Janek umyślnie uszkodził samochód nauczycielki, nie będzie można mu przypisać winy z uwagi na jego wiek i związane z tym założenie, że nie jest on jeszcze na tyle rozwinięty, żeby zdawać sobie sprawę z konsekwencji podejmowanych przez siebie działań.

Na marginesie należy wspomnieć, że granica trzynastu lat dotyczy chwili wyrządzenia szkody, a co za tym idzie, nawet jeżeli w chwili orzekania przez sąd o szkodzie małoletni osiągnie pełnoletniość, nie będzie ponosił winy za swoje zachowanie przed ukończeniem 13. roku życia.

Trzeba natomiast podkreślić, że do uzyskania pełnoletności przez dziecko, jego przedstawicielami ustawowymi są rodzice (bądź opiekunowie) i to właśnie oni odpowiadają za zachowanie małoletniego. Fakt, że dziecko nie jest pełnoletnie, nie wyklucza możliwości skutecznego domagania się poszkodowanego naprawienia wyrządzonej mu szkody. Kluczowe znaczenie będzie miał tutaj art. 427 kodeksu cywilnego, zgodnie z którego treścią „Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.”

Jak wyraźnie widać, odpowiedzialność rodziców bądź opiekunów również doznaje ograniczeń. Zostanie wyłączona, jeżeli wykonywali oni nadzór nad małoletnim starannie bądź jeżeli szkoda i tak by powstała, niezależnie od tego, czy nadzór ten był staranny czy nie. Z uwagi na istniejące domniemanie winy rodziców w nadzorze, w przypadku zgłoszonych przeciwko nim roszczeń odszkodowawczych to oni będą musieli wykazać, że zastosowanie znajdzie opisany wyjątek.

W naszym przykładzie sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Janek bowiem przebywał w szkole, uciekł z lekcji, a całe zdarzenie miało miejsce na szkolnym parkingu. Rodzice byli wówczas w pracy. Co jednak ważne, przepis nie ogranicza się tylko do rodziców, a nawet literalnie ich nie wymienia. Jako odpowiedzialne za szkody wyrządzone przez małoletniego zostały bowiem wskazane osoby, które są zobowiązane do nadzoru nad małoletnim z mocy ustawy bądź umowy oraz inne osoby, które wykonują nad nim stałą pieczę. Obowiązek rodziców czy opiekunów jest oczywisty, ponieważ wynika z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ale wśród grona osób odpowiedzialnych możemy także wymienić na przykład opiekunki do dzieci czy też szkoły (a właściwie osoby je prowadzące). Oddając swoje pociechy „w ręce” szkoły, rodzice mają prawo oczekiwać, że z jednej strony zapewni ona bezpieczeństwo ich dzieciom, a z drugiej – zapobiegnie wyrządzaniu przez nie szkód.

Pozostaje jeszcze kwestia starannego nadzoru. Jak już wyżej wspomniano, przepis odróżnia sytuacje nieprzewidywalne, za które osoby sprawujące nadzór nad dzieckiem nie będą ponosiły odpowiedzialności, od sytuacji, w których można było przewidzieć, że małoletni wyrządzi szkodę (na przykład jeżeli już wcześniej miewał przejawy agresji).

Gdyby w powyższym przykładzie zamienić szkolny parking na podwórko przed domem, a samochód nauczycielki na samochód sąsiada, który czymś zdenerwował Janka zachowującego się od jakiegoś czasu agresywnie – za szkodę na mieniu sąsiada odpowiedzialność ponieśliby rodzice.

Szkoda wyrządzona przez małoletniego, który ukończył 13 lat

Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku małoletniego w wieku 13-18 lat, czyli posiadającego ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Trafnie ujął to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lutego 2004 r. (IV CK 269/02), stwierdzając że: „Z przepisu art. 426 k.c. nie wynika domniemanie prawne, że małoletni, który ukończył 13 lat, jest osobą dojrzałą w stopniu pozwalającym na ponoszenie winy. Jeśli zatem wina jest przesłanką odpowiedzialności małoletniego sprawcy szkody, konieczne jest ustalenie, czy w chwili wypadku był on dojrzały w stopniu pozwalającym na działanie z rozeznaniem. Nie przesądza o tym fakt uznania przez sąd dla nieletnich, że nieletni dopuścił się zarzucanego mu czynu, choć na równi z innymi okolicznościami może przemawiać za tym, że małoletni działał z rozeznaniem. W każdym jednak przypadku to na poszkodowanym spoczywa obowiązek wykazania tej okoliczności, podobnie jak wszystkich innych przesłanek odpowiedzialności sprawcy szkody na zasadach winy (art. 6 k.c.)”.

Pierwszym, na co warto zwrócić uwagę jest to, że małoletni, który ukończył 13. rok życia posiada już zdolność do przypisania mu winy za wyrządzoną szkodę. Wina ta w żadnym razie nie może być domniemana. W przypadku wystąpienia przez osobę poszkodowaną do sądu z roszczeniem o odszkodowanie, będzie ona musiała wykazać, że małoletni sprawca działał z dostatecznym rozeznaniem. Jeżeli tego dowiedzie, odpowiedzialność finansową poniosą rodzice małoletniego.

Brak władzy rodzicielskiej

Od odpowiedzialności za zachowania małoletniego na gruncie prawa cywilnego należy wyraźnie odróżnić odpowiedzialność nieletnich za czyny zabronione. Niejednokrotnie odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę wynika z popełnienia przez małoletniego (w nomenklaturze prawa karnego „nieletniego”) czynu zabronionego. Od razu należy jednak podkreślić, że pojęcie „małoletniego” i „nieletniego” nie powinny być używane zamiennie. Na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, miano nieletniego obejmuje trzy kategorie osób:

Odpowiedzialność nieletnich

Może zdarzyć się i tak, że rodzice małoletniego są pozbawieni władzy rodzicielskiej, a opiekę nad nim sprawuje inny członek rodziny, na przykład ciotka. Wówczas to ona poniesie odpowiedzialność za zachowanie małoletniego, pozostającego pod jej pieczą.

  • w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji, nieletnim jest osoba do 18. roku życia, przy czym dolna granica wieku nie jest określona,
  • w postępowaniu w sprawach o czyny karalne nieletnim jest osoba, która ukończyła lat 13., ale nie ukończyła lat 17.,
  • w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych (orzeczonych wcześniej w stosunku do osób opisanych w pkt 1 i 2) – do ukończenia 21 roku życia.

O ile rodzice, opiekunowie czy osoby sprawujące pieczę nad dzieckiem do ukończenia przez nie 18. roku życia mogą ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za wyrządzone przez nie szkody, to na gruncie prawa karnego nie ponoszą odpowiedzialności za popełnione przez tę osobę czyny karalne. Za te czyny osoby małoletnie odpowiedzą indywidualnie, na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich bądź, po ukończeniu 17. (a w szczególnych wypadkach 15.) roku życia, na podstawie kodeksu karnego.

Autorem artykułu jest:

Anna Kencel
aplikant adwokacki

Podobał Ci się ten artykuł?

Wesprzyj Fundację Dorastaj z Nami!