Komu pomagamy?
Komu pomagamy?

Pomagamy dzieciom pracowników wszystkich służb publicznych, którzy zginęli albo zostali ranni w trakcie pełnienia swoich obowiązków, a także dzieciom pracowników służby zdrowia, którzy stracili życie albo ponieśli uszczerbek na zdrowiu, walcząc z pandemią Covid-19.

Dzieci i rodziny

Pomagamy dzieciom pracowników wszystkich służb publicznych, którzy zginęli albo zostali ranni w trakcie pełnienia swoich obowiązków.

Historie i sukcesy Podopiecznych

W Fundacji Dorastaj z Nami opiekujemy się dziećmi żołnierzy, strażaków, policjantów, ratowników górskich i medyków walczących z covid-19.

Pracownicy służb publicznych

Misja Fundacji ukierunkowane jest również na wzmacnianie szacunku dla pracy, poświęcenia i odwagi osób, które na co dzień dbają o nasze bezpieczeństwo.

Potrzebuję pomocy

Jeśli Twój rodzic stracił życie lub zdrowie na służbie – zwróć się do nas!

Jak działamy
Ogólnopolski Program Pomocy Systemowej Koalicja: Razem dla Bohaterów
Program pomocowy dla dzieci i ich rodzin
Działania wzmacniające etos służb publicznych
Program dla pracowników służb i funkcjonariuszy: Służba i Pomoc
Siła Wsparcia Kobiet
Wystawa: Dla Ciebie zginął...
Wystawa: Dorastam z Wami
Pomóż, by chciało im się żyć
Życie to nie zabawa
Pomóż mi dorosnąć do nowego życia
Dla Ciebie zginął żołnierz, strażak, policjant, a dla nie Tata
Bohaterowie
Książka "Śmierć warta zachodu"
Album „Dorosnąć do śmierci”
Kim jesteśmy
O Fundacji

Nasza misja i działania

Zespół

Poznajmy się!

Partnerzy

Zobacz z kim współpracujemy

Sprawozdania

Zapoznaj się z naszymi sprawozdaniami

Raporty zrównoważonego rozwoju

Sprawdź nasze zobowiązania oraz plany w kontekście zarządzania kwestiami ESG

Dla mediów

Pobierz materiały

Baza wiedzy
Poradniki
Spotkania z Bohaterami
Artykuły
Podcasty
Warsztaty
Aktualności
Publikacje

Polskie prawo wobec przemocy w rodzinie

Najważniejsze (wybrane) regulacje oraz porady prawne jak mają się bronić ofiary przemocy; jak mogą im pomóc inni, np. rodzina, przyjaciele, sąsiedzi?

1. Wprowadzenie

Przemoc w rodzinie to mimo skali zjawiska oraz szeregu dostępnych form pomocy i wsparcia prawnego, w dalszym ciągu mało znany temat. Pomimo napiętnowania społecznego sprawców, w praktyce zarówno ofiary przemocy w rodzinie, jak i osoby będące jej świadkami nie potrafią zareagować w sposób skuteczny. Tymczasem, w ramach obowiązującego systemu prawa istnieje szereg instytucji umożliwiających podjęcie skutecznej reakcji przeciwko sprawcom przemocy w rodzinie zarówno tej mającej postać przemocy fizycznej, psychicznej, jak i seksualnej.

W ramach niniejszego artykułu przedstawione zostaną wybrane narzędzia prawne, z jakich skorzystać mogą zarówno osoby doświadczające przemocy w rodzinie, jak i będące świadkami tego rodzaju zjawiska w najbliższym otoczeniu.

2. Instytucja tzw. „Niebieskiej Karty”

Jednym z najważniejszych instrumentów prawnych w kontekście udzielenia ochrony ofiarom przemocy w rodzinie jest tzw. „Niebieska karta” uregulowana w Ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Instytucja ta realizowana jest w formie odpowiednich czynności służbowych podejmowanych przez policjantów oraz członków organów pomocy społecznej, oświaty i ochrony zdrowia.

Wszczęcie procedury Niebieskiej Karty następuje poprzez wypełnienie formularza „Niebieska karta – A”. Formularz ten może zostać wypełniony podczas wykonywania obowiązków służbowych przez funkcjonariusza Policji, pracownika socjalnego jednostki organizacyjnej pomocy społecznej, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub przedstawiciela oświaty.Osoba będąca ofiarą przemocy w rodzinie otrzymuje formularz „Niebieska karta – B”, w którym podane są kroki jakie należy podjąć w dalszym zakresie, uprawnienia z jakich może skorzystać oraz organy, do których należy zwrócić się o pomoc w sytuacji doświadczenia przemocy w rodzinie.

Po zainicjowaniu procedury Niebieskiej Karty odbywa się spotkanie z ofiarą przemocy, na którym oceniana jest faktyczna sytuacja w rodzinie. Na podstawie powyższych informacji osoby działające w ramach danego zespołu opracowują plan pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, przekazują wszelkie niezbędne informacje w jaki sposób i gdzie uzyskać pomoc, jak również monitorują dalszą sytuację. W ramach Niebieskiej Karty odbywa się także spotkanie członków grupy ze sprawcą przemocy.

Zakończenie procedury jest możliwe dopiero w sytuacji ustania przemocy w rodzinie, po zrealizowaniu planu pomocy albo rozstrzygnięciu o braku podstaw do podejmowania działań. Samo już zainicjowanie procedury Niebieskiej Karty często działa odstraszająco na sprawcę i prowadzi do zaprzestania prowadzonych przez niego działań. Zespół monitoruje bowiem sytuację w rodzinie i w razie konieczności może podjąć dalsze kroki związane np. z zainicjowaniem postępowania karnego, a w jego ramach zastosowania niezbędnych środków zapobiegawczych wobec sprawcy.

3. Zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa

Niezależnie od zainicjowanej procedury Niebieskiej Karty – w trakcie interwencji Policji lub po zdarzeniu, ofiara przemocy w rodzinie, jak również osoby mające wiedzę o zdarzeniach tego rodzaju, mogą skierować zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa w najbliższej jednostce Policji. Zawiadomienie może być sformułowane na piśmie, jak i złożone ustnie do protokołu przesłuchania. Do zawiadomienia warto załączyć wszystko to, co może być istotne w sprawie, np. nagrania działań podejmowanych przez sprawcę, zaświadczenie lekarskie dotyczące powstałych uszkodzeń ciała, czy dane osób będących świadkami ewentualnej przemocy.

Zgodnie z obowiązującym Kodeksem karnym sprawca przemocy w rodzinie swoim zachowaniem może realizować w szczególności znamiona następujących czynów zabronionych: znęcanie się fizyczne lub psychiczne (art. 207 k.k.), stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej, w celu zmuszenia innej osoby do określanego działania, zaniechania lub znoszenia określanego stanu (art. 191 k.k.), doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem (art. 197 k.k.), spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.), bezprawne pozbawienie człowieka wolności (art. 189 k.k.), czy rozpijanie małoletniego przez dostarczanie mu napoju alkoholowego, ułatwianie jego spożycia lub nakłanianie małoletniego do spożycia takiego napoju (art. 208 k.k.). Wskazać w tym miejscu należy, iż w/w czyny zabronione stanowią przestępstwa ścigane z urzędu – co oznacza, iż organy ścigania mają obowiązek podjąć działania w celu pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sprawcy przedmiotowych przestępstw, kiedy tylko powezmą informację o ich popełnieniu.

Kodeks karny wyróżnia także czyny zabronione, których ściganie sprawców jest zależne od woli osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Powyższe stanowią w szczególności: kierowanie gróźb popełnienia przestępstwa na szkodę danej osoby lub szkodę osoby jej najbliższej (art. 190 k.k.), uporczywe nękanie (art. 190a § 1 k.k.), spowodowanie naruszenia czynności narządu, ciała lub rozstroju zdrowia (art. 157 § 1 i 2 k.k.), czy niszczenie lub uszkadzanie cudzej rzeczy (art. 288 k.k.). Aby postępowanie karne w przedmiocie wskazanych wyżej czynów zabronionych zostało wszczęte konieczne jest nie tylko zawiadomienie organów ścigania, ale również złożenie w tym zakresie wniosku o ściganie sprawcy. Wniosek taki pokrzywdzony może złożyć ustnie do protokołu w toku prowadzonej czynności przesłuchania. Funkcjonariusz Policji prowadzący czynność winien pouczyć o przedmiotowym prawie ofiarę przemocy domowej.

Zawiadomienie Policji, a następnie wszczęcie postępowania karnego przeciwko sprawcy przemocy w rodzinie daje organom ścigania możliwość zastosowania instrumentów służących ochronie osób pokrzywdzonych, takich jak:

  • oddanie sprawcy przemocy pod dozór Policji (art. 275 k.p.k.), co może wiązać się np. z obowiązkiem zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonym, zakazem zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, czy zakazem przebywania w określonych miejscach. Osoba oddana pod dozór Policji ma nadto obowiązek stawiania się we wskazanej jednostce Policji oraz udzielania informacji koniecznych dla ustalenia, czy stosuje się ona do nałożonych obowiązków;

  • nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego (art. 275a k.p.k.) polegający na nakazaniu sprawcy okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że ponownie popełni on przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził. Nakaz opuszczenia lokalu zamieszkiwanego razem z ofiarą przemocy domowej może być nałożony na sprawcę na okres nie dłuższy niż 3 miesiące (może jednak dojść do jego odpowiedniego przedłużenia).

Kwestią najistotniejszą z perspektywy powyższych działań jest niezwłoczne wezwanie Policji na miejsce zdarzenia w sytuacji, gdy dochodzi do aktów przemocy w rodzinie. Funkcjonariusze Policji w razie stwierdzenia zagrożenia, że sprawca ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec osób wspólnie zamieszkujących (np. odgraża się kolejnymi atakami) mogą zatrzymać taką osobę i w ciągu 24 godzin skierować wniosek o wydanie nakazu okresowego opuszczenia lokalu mieszkalnego, co szybko i skutecznie odizoluje ofiary przemocy od sprawcy.

4. Eksmisja sprawcy przemocy

W sytuacji gdy środki o łagodniejszych konsekwencjach nie przynoszą oczekiwanych efektów – możliwe jest zastosowanie instytucji uregulowanej w art. 11a Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Na jej podstawie osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał sprawcę przemocy do opuszczenia wspólnie zajmowanego lokalu i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazał zbliżania się do mieszkania i jego otoczenia.

Przemoc w rodzinie, która uprawnia do podjęcia działań zmierzających do eksmisji sprawcy jest rozumiana w tym wypadku dużo szerzej niż działania stanowiące realizację znamion poszczególnych czynów zabronionych określonych w Kodeksie karnym. Zgodnie z przywołaną ustawą przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Celem dokonania eksmisji sprawcy przemocy w rodzinie należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym według miejsca zamieszkania, wniosek o zobowiązanie sprawcy przemocy w rodzinie do opuszczenia mieszkania i/lub zakazania zbliżania się do mieszkania. Wniosek taki można złożyć na odpowiednim formularzu dostępnym m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Złożenie wniosku jest wolne od opłat.

W uzasadnieniu wniosku należy wyraźnie i konkretnie opisać sytuacje, które wskazują na to, że sprawca wypełnił swoim zachowaniem przesłanki wynikające z omówionej powyżej definicji przemocy w rodzinie, jak również wyjaśnić, dlaczego jego zachowanie czyni wspólne zamieszkiwanie szczególnie uciążliwym. Co istotne, wniosek może być złożony również wówczas, gdy strony faktycznie nie zajmują już wspólnie lokalu – z różnych przyczyn, jak np. opuszczenie mieszkania przez osobę doświadczającą przemocy z obawy przed działaniem sprawcy, przebywanie sprawcy w hotelu czy areszcie. Nie ma również znaczenia to, komu przysługuje tytuł prawny do lokalu – wniosek może złożyć osoba nie będąca najemcą lokalu, czy jego właścicielem.

Rozprawa powinna odbyć się w terminie miesiąca od dnia wpływu wniosku do sądu. Rozstrzygnięcie zapadnie w formie postanowienia, które staje się skuteczne i wykonalne z chwilą jego ogłoszenia, co ma na celu jak najszybszą egzekucję orzeczenia.

5. Podsumowanie

Ze względu na szczególny stosunek sprawcy przemocy w rodzinie do jego ofiary, pokrzywdzeni mimo rosnącej świadomości prawnej, w dalszym ciągu rzadko decydują się na zgłoszenie sprawy do odpowiednich organów i instytucji. Z tego względu, bardzo ważną rolę pełnią także osoby z najbliższego otoczenia ofiary, takie jak rodzina, znajomi czy sąsiedzi, którzy mogą wziąć na siebie ciężar pierwszego zgłoszenia problemów z przemocą w rodzinie na siebie, w tym w szczególności złożyć stosowne zawiadomienie na Policji (również anonimowo).

Niezależnie od opisanych w niniejszym artykule instytucji prawnych, warto wskazać na istnienie tzw. „Niebieskiej linii” (800 120 002), która jest dedykowana dla ofiar przemocy w rodzinie. Pod numerem telefonu Niebieskiej linii ofiary lub osoby narażone na przemoc w rodzinie uzyskają nie tylko wsparcie psychologiczne, ale również poradę prawną, która często może być pierwszym krokiem dla podjęcia działań prawnych przeciwko sprawcy.

Autorami artykułu są:

Aleksandra Pyrak
adwokat
Bartłomiej Brzozowski
młodszy prawnik

z kancelarii Kopeć & Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni Sp. p.

Podobał Ci się ten artykuł?

Wesprzyj Fundację Dorastaj z Nami!